Türkiye'nin coğrafi işaretli tatlıları arasında hamur tatlıları zirvede! Karadeniz Bölgesi en fazla tescilli tatlıya sahip.
Türkiye’de tescilli Türk tatlıları arasında en yüksek orana sahip bölge Karadeniz bölgesi olarak öne çıkıyor. Ülke genelinde tescilli tatlılar arasında 49 ürünle hamur tatlıları birinci sırada yer alıyor. Bu tatlılar, coğrafi işaret (Cİ) sistemi ile koruma altına alınmış olup, ürünün menşeini, özelliklerini ve coğrafi bölge ile bağlantısını gösteren bir kalite işareti olarak biliniyor. Cİ, geleneksel ürünleri korumak için önemli bir araç olarak tanımlanıyor ve belirli bir alan, bölge veya ülke ile ilişkili ürünlerin korunmasını sağlıyor.
Kocaeli Üniversitesi’nden Berkay Ercelep ve Dr. Nihan Akdemir’in yaptığı “Tescilli Coğrafi İşaretli Gıda Ürünleri: Türk Tatlıları Örneği” adlı araştırma, Türkiye’deki tescilli tatlıların bölgelere ve kategorilere göre dağılımını ortaya koyuyor. Türk Patent ve Marka Kurumu Coğrafi İşaretler Portalı’ndaki veriler incelenerek yapılan çalışmada, Türkiye’deki tescilli tatlılar çeşitli özelliklerine göre değerlendirilirken, sahip oldukları oranlara da dikkat çekiliyor.
Sütlü Tatlılar ve Hamur Tatlıları
Araştırmada, sütlaç, keşkül, tavuk göğsü ve muhallebi gibi sütlü tatlıların besin değeri en yüksek tatlılar olduğu aktarılıyor. Bu tatlıların pişirme aşamasında şeker eklenmesinin, protein değerlerinin azalmasına engel olduğu belirtiliyor. Sütlü tatlılar, protein, kalsiyum ve B2 vitamini açısından zengin olup, düşük yağ oranına sahip.
Hamur tatlıları kategorisinde ise kadayıf, baklava, künefe, ekmek tatlısı, revani, şekerpare, lokma tatlısı ve tulumba gibi tatlılar yer alıyor. Hamur tatlıları, açlığı gidererek zihinsel tatmin sağlıyor ancak enerji ihtiyacından fazla tüketildiğinde kilo artışına ve sağlık sorunlarına neden olabiliyor.
Tescilli Tatlıların Bölgesel Dağılımı
Araştırmaya göre, Türkiye’nin farklı bölgelerine ait 143 tane tescilli Türk tatlısı bulunuyor. Bunların 141’i mahreç işareti, 2’si ise menşe işareti taşıyor. 2000 yılından itibaren tatlılara coğrafi işaret tescili verilmeye başlandı. İlk Cİ tescili alan tatlı, 2000 yılında mahreç işaretli “Bozdağ Kestane Şekeri”, ikinci tescilli ürün ise menşe işaretli “İzmit Pişmaniyesi” oldu. 2020 yılında tescilli tatlı sayısında ciddi bir artış görülürken, bu oran 2021 ve 2022 yıllarında da yükselmeye devam etti.
Tescilli Cİ tatlı ürünlerinin tescillerinin yıllara göre dağılımı ise şu şekilde:
Hamur Tatlıları Zirvede
Tescilli Cİ tatlı ürünlerinin grup dağılımında, fırıncılık ve pastacılık mamulleri, hamur işleri, tatlılar (103 ürün), çikolata, şekerleme ve türevi ürünler (32 ürün), dondurma ve yenilebilir buzlar (4 ürün) ve diğer ürünler (4 ürün) olarak sıralanıyor. Diğer ürünler grubunda “Bozkır Tahini”, “Sandıklı Haşhaş Ezmesi”, “Fethiye Tahini” ve “Uşak Haşhaş Ezmesi” yer alıyor.
Karadeniz Bölgesi Lider
Karadeniz Bölgesi, tescilli Cİ tatlı ürünlerinde en fazla ürüne sahip olan bölge. Bolu (6 ürün) ile ilk sırada yer alırken, Bartın (5 ürün), Kastamonu (4 ürün), Düzce, Gümüşhane, Giresun, Ordu (2 ürün) ve Zonguldak, Tokat, Karabük, Samsun, Rize, Artvin, Trabzon (1 ürün) olmak üzere toplam 30 Cİ tatlı ürünü bulunuyor.
Türkiye'nin geleneksel kültür mirası ve zengin coğrafi ürün potansiyeli, tescilli coğrafi işaretli tatlılarla korunmaya devam ediyor. Berkay Ercelep ve Dr. Nihan Akdemir’e göre, coğrafi işaretler, kültürel mirasın sürdürülebilirliği için çok kıymetli. Bu sistem, yerel ve yöresel değerleri, geleneksel gastronomi mirasını koruyarak, yerel tarımsal faaliyetleri destekliyor ve ekonomik değer katıyor.