Akdeniz'de besin zincirinin üst basamaklarında yer alması dolayısıyla deniz ekosistemi için büyük önemi bulunan orfozun yayılım alanlarının tespit edilmesi amacıyla İzmir Katip Çelebi Üniversitesi (İKÇÜ) Su Ürünleri Fakültesinden bilim insanları tarafından yürütülen proje devam ediyor.
Akdeniz ve Ege Denizi'nde orfozun mevcut durumu, boy ve kilo gibi gelişimleri Yemli Uzaktan Su Altı Video Kaydı (BRUNS) tekniğiyle inceleniyor.
Proje kapsamında her ay belirlenen bölgelere dalgıçlarca yerleştirilen kameralarla yaklaşık 20 saatlik görüntü elde edilirken birey sayıları da kayıt altına alınıyor.
İKÇÜ Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tuğçe Şensurat Genç ve proje koordinatörü olan Fen Bilimleri Enstitüsü öğrencisi Kaan Kırşan'ın yürüttüğü projeye dalış okulları da destek veriyor.
Doç. Dr. Genç, AA muhabirine yaptığı açıklamada, çevreye duyarlı ve balığa zarar vermeyen bir yöntemle yürüttükleri takip çalışmasında umut verici gelişmeler tespit ettiklerini bildirdi.
Su altı görüntülemenin yanı sıra dalış merkezleri, dalgıçlar ve ticari balıkçılarla anket çalışması yaptıklarını belirten Genç, "Projemiz, Birleşik Krallık'taki The Rufford Vakfı tarafından destekleniyor. Vakıf, bu türün gelişimlerini izlemek için 1 yıl boyunca maddi destek sağlıyor." dedi.
Akdeniz'de besin zincirinin üstünde yer alan türün genellikle yalnız yaşadığını ve yaşam alanını sahiplendiğini anlatan Genç, şunları kaydetti:
"Ekolojik önemi çok fazla, besin piramidinde üstlerde yer alıyor. Çok uzun bir yaşam döngüsü var. Bu nedenle de kıymetli, ekolojik bir öneme sahip. 2024 Şubat'ta başladığımız proje kapsamında her ay belirlenen noktalarda dalış yaparak veri elde ediyoruz. Aynı zamanda da bölgedeki dalış merkezleriyle, dalgıçlarla, küçük ve büyük ölçekli ticari balıkçılarla anket çalışmasıyla veri topluyoruz. Görüntülerden balığın boyunu ve ağırlığını hesaplamaya çalışıyoruz. Bunun için yazılım programları satın aldık, aynı zamanda da sayı verimiz var. Her ay 20 saate yakın görüntü elde ediyoruz. Görüntülerde kaç birey olduğunu sayıyoruz. Bugünkü kaydımızda da 3'ü 1 metreye yakın 10 orfoz görüntüledik."
Orfozun avcılığı, toplanması, gemilerde bulundurulması, karaya çıkarılması, nakledilmesi ve satılmasının 2016 yılında yasaklandığını, alınan son kararla yasağın 2028 yılına kadar uzatıldığını ifade eden Genç, bu yasakların ve farkındalığın artmasının popülasyonu olumlu etkilediğini belirtti.
Orfozun su altı cihazlarıyla izlendiğini dile getiren Genç, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bizim kullandığımız video kayıt sistemi yöntemiyle popülasyonda artış olduğunu söylemek için henüz erken. Daha uzun bir süre izlemek lazım. Dalgıçlardan ve ticari balıkçılardan edindiğimiz veriye dayanarak söylüyorum, sayıda geçen yıla göre bile bir artış var. Bu da türün bizim sularımızda avcılığının tamamen yasak olmasının olumlu bir etkisi olarak söylenebilir."
"Her ay dalış yapıyoruz, bir artış görüyoruz"
Projeye destek veren dalış eğitmeni Hamdullah Aras ise Karaburun ve çevresinde yaklaşık 25 yıldır dalış yaptığını, türü çok iyi tanıdığını anlattı.
Aras, bölgede 10-12 yaşında orfozların olduğunu bildiğini belirterek, "Korunduğunda aynı balığın aynı bölgeden yıllarca hiç ayrılmadığını görüyoruz. Bugünkü çalışmamızda su altında kamera sistemlerini kurduk, 1,5-2 saat çekim yaptık. Güzel görüntüler elde ettik. Bir orfoza 1-1,5 metre yaklaştık. Proje kapsamında her ay dalış yapıyoruz, bir artış görüyoruz. Koruma altında olduğu için sayısında artış var. Tehlike hissetmedikleri için dalgıçlara yaklaşıyorlar. Yaklaşık 8 senedir gözlemlediğim bir orfoz var. 8 kilodan 13-14 kilograma ulaştı." dedi.
Dünya Doğayı Koruma Birliğince 2004'te korunması gereken tehlike altındaki canlılar listesinde kırmızı listeye alınan orfoz, Bern Sözleşmesi kapsamında Akdeniz ülkeleri tarafından koruma altında tutuluyor.
Büyük ağzı ve kalın dudaklarıyla Akdeniz kıyılarının en karakteristik balıkları arasında gösterilen orfoz, 12 yaşına kadar dişi, ardından erkek olarak yaşaması dolayısıyla iki eşeyli (hermafrodit) türler arasında yer alıyor. Yavaş büyümesi, toplu yumurtlama davranışı ve olgunlaşmamış bireylerin avlanmasının, popülasyonun azalmasında etkili olduğu değerlendiriliyor.
Yaklaşık 50-60 yıl ömre sahip olan orfozlar, 1,5 metre uzunluğa ve 60 kilogram ağırlığa ulaşabiliyor.
